Gác Cu là một hình thức bẫy chim cu sử dụng lồng bẫy kết hợp với chim mồi để dụ chim cu gáy vào lồng. Đây không chỉ là một thú tiêu khiển mà còn là một nghề truyền thống ở Việt Nam, nơi mà người ta kiếm sống bằng cách bắt và thuần dưỡng chim cu.
Trong văn học dân gian, danh ngôn xưa gom cái ngu gác cu với ba cái ngu khác (làm mai, gánh nợ, cầm chầu) lại thành một câu lục bát nổi tiếng: “Ở đời có bốn cái ngu / Làm mai, gánh nợ, gác cu, cầm chầu.”
Vì gác cu là một công việc vất vả, cực nhọc. Con cu là giống vật sống sâu trong rừng thiêng nước độc, cây lá um tùm, kín kẽ. Người gác cu phải nhiều phen nằm chồm hổm canh chừng trong bụi, chịu côn trùng cắn và rắn độc. Việc này diễn ra có khi hằng ngày, hằng tháng mà chưa bắt được con cu vừa ý. Nếu gác được cu dở thì cũng như không, vì cu thịt giá trị thấp và tính tình không ổn định. Người đời coi việc gác cu là một việc dại, không đem lại lợi ích.
Công cụ sử dụng trong Gác cu
Lồng bẫy: Lồng bẫy được chia thành hai phần, một phần để nhốt chim mồi và một phần có cửa được thiết kế lẫy để có thể sập xuống và nhốt chim cu sa bẫy. Ngày xưa, lồng bẫy thường được làm bằng tre, nhưng hiện nay, người ta sử dụng dây thép để làm lồng bẫy vì nó bền chắc và dễ chế tác hơn. Lồng bẫy thường được che phủ bằng vải hoặc cành lá, chỉ để hở mặt có cửa sập nhằm dẫn dụ chim cu vào phía đó.
Gậy: Gậy thường được làm bằng tre hoặc trúc và có thể có nhiều đoạn nối dài để tiện dụng. Ở đầu gậy có móc để treo lồng bẫy và gạt cành, lá ở vị trí treo lồng.
Ống kích: Một số người bẫy chim cu sử dụng thêm một dụng cụ gọi là ống kích, tương tự như ống sáo nhưng ngắn hơn. Khi thổi vào ống kích, người bẫy tạo ra âm thanh giống tiếng cu gáy để dụ chim mồi gáy.
Chim mồi: Chim mồi là chim cu gáy trống đã được thuần dưỡng, có tiếng gáy tốt để có thể dụ chim cu gáy vào lồng bẫy.
Cách thức và các biến thể của Gác cu
Người bẫy chim mang theo công cụ đến khu vực có chim cu và khi nghe thấy tiếng chim cu gáy, họ chọn vị trí để treo lồng bẫy. Vị trí này phải được lựa chọn cẩn thận sao cho các cành cây gần đó thuận tiện cho chim cu đậu trước khi tiếp cận chim mồi ở hướng dễ sa bẫy nhất. Sau khi treo lồng bẫy, người bẫy chim ẩn nấp và theo dõi kết quả.
Chim cu gáy là loài sống định cư và vào mùa sinh sản, chim trống cạnh tranh nhau để giành chim mái. Khi phát hiện tiếng chim mồi gáy, chim trời gần đó sẽ phản ứng lại để khẳng định “chủ quyền”. Trước tiên, chim trời sẽ dùng tiếng gáy để gửi thông điệp cho chim mồi – kẻ xâm phạm lãnh địa. Nếu tiếng gáy không giải quyết được vấn đề, chim trời sẽ tiếp cận chim mồi để phân định thắng bại bằng sức mạnh cơ thể. Lồng bẫy đã được bố trí sao cho chim trời tiếp cận ở hướng có cửa sập nên khi chạm vào lẫy, chim trời sẽ bị sập bẫy.
Người bẫy chim phải tránh gây ra tiếng động khi ẩn nấp, để không làm cho chim trời sợ và bay đi. Họ cũng phải theo dõi diễn biến cuộc cạnh tranh giữa chim mồi và chim trời. Cảm giác căng thẳng, hồi hộp khi chờ đợi cũng như niềm vui khi bắt được chim trời chính là tính hấp dẫn của gác cu. Tuy nhiên, gác cu đòi hỏi nhiều thời gian và công sức vì ngoài các yếu tố ngoại cảnh khiến cho chim trời bị đánh động và bỏ đi, chim trời cũng có thể chỉ sử dụng tiếng gáy mà không tiếp cận chim mồi, dẫn đến gác cu không đạt kết quả. Tuy nhiên, những con chim bắt được theo cách này thường có tiếng gáy hay, giá trị cao.
Gác cu truyền thống là việc treo lồng bẫy trên cành cây, đặt lồng xuống đất để tạo điều kiện cho chim trời dễ tiếp cận chim mồi ở hướng có cửa sập. Tuy nhiên, người đánh bẫy thường không áp dụng cách này vì nó coi như là hạ thấp giá trị của gác cu và không mang lại thú vui.
Gác cu bằng lưới: Một biến thể khác của gác cu được gọi là “gác lưới”. Trong phương pháp này, chim mồi được buộc dây để đậu trên mặt đất hoặc sát mặt đất và lưới được bố trí quanh đó. Khi chim trời bị dụ tới, người bẫy giật cho lưới sập. Cách này có hiệu suất bắt chim cao vì nhanh chóng và có thể bắt được nhiều chim trời một lúc, nhưng không được coi là thú chơi và chỉ dùng bẫy chim làm thực phẩm.
Hiện nay, việc đánh bẫy chim cu gáy dưới mọi hình thức ở Việt Nam gần như chưa được kiểm soát. Tuy nhiên, người bẫy chim vẫn tiếp tục thực hiện nghề này với hy vọng bắt được những con chim cu gáy giá trị.
Tổng hợp bởi Duan24h.net
