Nguyễn Xí sinh năm 1397 tại Nghệ An, mất năm 1465, ông là một danh tướng lừng danh và đại thần trong bốn triều vua: Lê Thái Tổ, Lê Thái Tông, Lê Nhân Tông và Lê Thánh Tông, đồng thời làm phụ chính cho hai vị vua Lê Thái Tông và Lê Nhân Tông.
| Thông tin | Nội dung |
|---|---|
| Tên | Nguyễn Xí hoặc Lê Xí |
| Năm sinh | 1397 tại Thượng Xá, Chân Phúc, Nghệ An, Đại Việt (lớn lên trong Thời kỳ Bắc thuộc lần thứ tư của Đại Minh) |
| Năm mất | 1465 tại Thăng Long, Đại Việt |
| Triều đại | Hậu Lê |
| Chức vụ, Danh hiệu | Thái úy Quận công Công, Thái Sư Cương Quốc Công, Trung Trinh Đại vương |
| Thê thiếp | Lê Thị Ngọc Lan, Ngô Thị Hoa, Trịnh Thị Hà |
| Hậu duệ | 16 Con trai và 8 Con gái |
Nguyễn Xí, tên chữ Hán mang ý nghĩa “ngọn lửa rực sáng của dòng họ Nguyễn”, sinh sống tại làng Thượng Xá, huyện Chân Phúc (nay là xã Khánh Hợp, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An). Sau khi mồ côi cha mẹ từ khi mới 9 tuổi, Nguyễn Xí cùng với anh trai Nguyễn Biện rời quê hương để đến đất Lam Sơn (Thanh Hóa) và ở với Lê Lợi.
Năm 1416, khi Lê Lợi và 18 người bạn mở cuộc hội thề tại Lũng Nhai để kháng chiến chống lại quân Minh xâm lược, cả hai anh em Nguyễn Biện và Nguyễn Xí đều tham gia vào cuộc chiến. Lúc đó, với tuổi đời chỉ 21, Nguyễn Xí và anh trai cùng các đồng đội đã góp phần quan trọng trong các trận đánh tại Lạc Thủy, Mường Thôi và các khu vực ven sông Chu.
Suốt mười năm gian khổ, Nguyễn Xí luôn là tướng lĩnh dũng mãnh, dẫn đầu trong những trận đánh quan trọng như Bồ Đằng, Trà Lân, Nghệ An, Diễn Châu, Tốt Động, Chúc Động, Đông Quan, Xương Giang… để cuối cùng đem về “giang sơn thu về một mối”, giải phóng đất nước sau 20 năm chịu chế độ ách thống trị của quân Minh, điều mà văn đài vang lên bài hát “Bình Ngô đại cáo” trên khắp non sông.
Năm 1428 (Mậu Thân), Lê Lợi được kết cử lên ngôi vua, và Nguyễn Xí vinh dự được xếp vào hàng của những vị quan có công khai quốc, được phong chức “Long hổ thượng tướng suy trung bảo chính công thần”. Một năm sau, vào năm Thuận Thiên thứ hai (1429), nhà vua đã công nhận công lao của Nguyễn Xí bằng cách khắc tên ông lên biển công thần. Trong bàn công, ông được xếp vào hàng thứ năm và được phong tước Huyện Hầu. Để thể hiện lòng ưu ái đặc biệt đối với những người đã có công lớn trong việc khởi nghĩa, Lê Lợi đã trao cho Nguyễn Xí danh hiệu Lê Xí.
Các tài liệu lịch sử như “Đại Việt sử ký toàn thư”, “Đại Việt thông sử”, “Lịch triều hiến chương loại chí”, “Việt sử tổng vịnh” và các tư liệu khác khi mô tả lại quá trình phục hưng nhà Lê đều ghi nhận công lao của Nguyễn Xí.
Năm 1433, vua Lê Thái tổ qua đời và Nguyễn Xí cùng một số quần thần đã lập Thái tử Nguyên Long (tức Lê Thái Tông) lên ngôi vua khi chỉ mới 10 tuổi. Ông đảm nhận vai trò Phụ nhiếp chính triều đình, giúp vua điều hành công việc triều chính.
Trong thời kỳ triều nhà Lê, Nguyễn Xí giữ nhiều chức vụ quan trọng và có vai trò quan trọng trong việc xây dựng và bảo vệ đất nước. Ông cũng tham gia vào các chiến dịch quân sự chống lại những kẻ xâm lược. Đặc biệt, khi triều đình nhà Lê lâm vào tình trạng nội loạn, Nguyễn Xí đã lãnh đạo cuộc chính biến vào năm 1460 để tiêu diệt bọn phản loạn. Sau khi loại bỏ Lê Nghi Dân và phe phái của ông, Nguyễn Xí đã đưa Lê Tư Thành (tức Lê Thánh Tông) lên ngôi vua. Với những chiến công xuất sắc trong cuộc kháng chiến chống lại quân Minh và công lao vĩ đại trong việc lập lại chính quyền, Nguyễn Xí được vua Lê Thánh Tông tặng danh hiệu “Bình Ngô khai quốc, Tịnh nạn trung hưng”. Từ đó, các thế hệ sau này đã coi Nguyễn Xí là “Người hai lần khai quốc”.
Trong suốt sự nghiệp phụng sự cho bốn triều Vua Lê (Lê Thái tổ (1428-1433), Lê Thái tông (1434-1442), Lê Nhân tông (1443-1459), Lê Thánh tông (1460-1497)), Nguyễn Xí biết dành hết tâm huyết, không ngừng mở mang lãnh thổ, bảo vệ đất đai của cha ông. Ông chơi trò vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy nhiều chính sách tiến bộ. Một trong những chính sách đó là việc chia quân thành 5 phiên, chỉ giữ lại một phiên để làm quân và gửi những người còn lại về làm ruộng, thực hiện phương châm “Động vi binh, tĩnh vi dân”. Đồng thời, ông cũng đẩy mạnh chính sách cấp đất cho những người dân không có đất để cày cấy ở những vùng có dư đất ruộng, cấm giữ đất không sử dụng và miễn thuế, tạo điều kiện thuận lợi cho dân cư ổn định và phát triển ở những vùng mới mở.
Ngoài vai trò là một tướng tài ba, Nguyễn Xí còn được biết đến là một nhà chính trị uyên bác, không chỉ trong nội bộ quốc gia mà còn ở mức quốc tế.
Với lòng trung nghĩa với đất nước và triều đình, Nguyễn Xí truyền lại tri thức và phẩm chất cho thế hệ sau bằng cách viết bản di huấn gửi tới vua để lưu truyền. Bản di huấn này được Vua Lê Thánh tông thừa nhận và đóng dấu nhà vua lên để thể hiện sự tôn trọng.
Để tôn vinh công lao của Nguyễn Xí, Vua Lê Thánh tông đã viết một bài “Chế dụ” biểu dương: “Nguyễn Xí, người có khí độ trầm hùng, tính cách cường đại… Tận trung với mọi trọng trách, văn võ đều xuất sắc. Luôn giữ trọn vẹn lòng trung kiên định, làm tôi, làm con. Mang trong mình phẩm chất đạo đức, thanh lịch tự nhiên như viên ngọc. Trong triều đình, mặt nghiêm nghị như thanh gươm mới mài sắc. Tất cả các quan lại đều ngưỡng mộ phong thái của ông. Uy danh của ông được tôn trọng không chỉ trong nước mà còn trên biển cả…”.
Khi Nguyễn Xí qua đời vào năm 1465, Vua Lê Thánh tông đã dành ba ngày để tiễn đưa vàng linh cữu của ông tại điện Kính Thiên, thực hiện lễ tang quốc gia. Ông cũng trao tước cho Nguyễn Xí với danh hiệu “Thái sư Cương Quốc công, Đặc ân khai quốc, Thụy Nghĩa vụ”, thể hiện lòng biết ơn và tôn vinh cao quý.
Với những đóng góp vĩ đại cho dân tộc Đại Việt, ông đã được tôn vinh không chỉ trong suốt cuộc đời với các vị trí quan trọng khác nhau, mà sau khi qua đời, tầm vóc lãnh đạo của ông vẫn sáng ngời. Các triều vua sau này tiếp tục ghi nhận công lao của ông bằng việc trao cho ông danh hiệu cao quý nhất là “Thượng thượng đẳng tôn thần”.
Không chỉ có các đền thờ do Nhà nước xây dựng, mà Nguyễn Xí còn được tín đồ ở nhiều nơi thành lập các đền thờ và tôn thờ ông như: Nghệ An, Hà Tĩnh, Thanh Hóa, Ninh Bình, Hà Nội. Đặc biệt, ông còn được tôn thờ tại miếu Lịch Đại Đế Vương, một công trình do triều đình xây dựng để thờ phụng các vị đế vương và danh thần, danh tướng của các triều đại. Tên của Nguyễn Xí được gán cho nhiều công trình đường xá, trường học ở khắp nơi trên cả nước như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Vinh, Cửa Lò… Đặc biệt, Di tích Lịch sử và Kiến trúc nghệ thuật Lăng mộ và Đền thờ Nguyễn Xí ở huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An, với sự đầu tư kinh phí lớn từ Nhà nước, đã được xếp hạng là Di tích quốc gia đặc biệt từ năm 2020 theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ.
Về khu vực 1 – thị trấn Lam Sơn, huyện Thọ Xuân, cách Khu Di tích Lịch sử cấp quốc gia đặc biệt Lam Kinh khoảng 1 km, có di tích Chiêu Anh Quán – Đền Ngọc Lan (Di tích lịch sử cấp quốc gia từ năm 1962). Đây là nơi mà trước khi quân đội vào Lam Sơn, trạm canh gác và nơi chiêu binh đầu tiên của nhà Lê đã lập bàn thờ cho bảy vị công thần, trong đó có Nguyễn Xí. Mặc dù không được tôn trọng như các vị khác, nhưng điều này thể hiện lòng biết ơn của hậu thế đối với Thái sư Cương Quốc công Nguyễn Xí.
Trong suốt 37 năm liên tục (1428-1465), phục vụ 4 triều vua Lê, Nguyễn Xí là một võ tướng tài ba, một nhà chính trị tài năng. Hơn 550 năm sau, việc nhắc đến ông vẫn là một dấu ấn trong lịch sử phong kiến, là biểu hiện của sự tôn trọng và quan tâm của nhà vua đối với ông đến những ngày cuối đời.
Tổng hợp bởi Duan24h.net
