Doãn Chí Bình (1169-1251), tự Thái Hoà (大和), sinh ra tại Đông Lai, khu vực nay là Lai Châu, tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc. Xuất thân từ một gia đình quan chức trong triều Bắc Tống, ông thừa hưởng từ cha và tổ tiên tính cách nhân hậu, tốt bụng, sẵn sàng giúp đỡ người khác. Từ nhỏ, ông đã cho thấy thiên hướng về đời sống tu đạo, khác với kỳ vọng của cha mình, người muốn ông nối nghiệp làm quan.
Vào năm 1182, khi mới 13 tuổi, ông gặp Mã Ngọc, một đạo sĩ nổi tiếng, và bị cuốn hút bởi con đường tu đạo. Cha ông, vì mong muốn con trai nối dõi truyền thống gia đình, đã cố gắng ngăn cản bằng cách nhiều lần bắt ông về nhà và giam lỏng từ năm 1187 đến 1190. Tuy nhiên, Doãn Chí Bình vẫn luôn tìm cách trốn thoát, quyết tâm theo đuổi lý tưởng tu đạo của mình. Cuối cùng, người cha buộc phải chấp nhận và để con trai ra đi.
Bước đường trở thành đạo sĩ
Sau khi được tự do theo đuổi tu đạo, Doãn Chí Bình đến Lạc Dương để bái kiến Lưu Xứ Huyền, một đệ tử của đạo sĩ nổi tiếng Vương Trùng Dương, đồng thời là người cùng quê với ông. Chính thức trở thành môn đồ của Toàn Chân Giáo, ông được ban đạo hiệu là Thanh Hoà Tử. Ông đã sống và thực hành đạo tại Tây An, sau đó đến Phật Sơn, nơi ông tích cực giúp đỡ người nghèo và yếu đuối, thể hiện lòng nhân từ và đức độ của một người tu đạo chân chính.
Năm 1191, Doãn Chí Bình tiếp tục bái Khâu Xứ Cơ, một trong Toàn Chân Thất Tử nổi tiếng nhất, làm sư phụ. Khâu Xứ Cơ không chỉ là một đại đạo sĩ danh tiếng mà còn là người có ảnh hưởng lớn đến Toàn Chân giáo và tư tưởng của Doãn Chí Bình. Nhờ vào mối quan hệ gắn bó và sự hướng dẫn tận tình của Khâu Xứ Cơ, ông nhanh chóng trưởng thành về đạo pháp lẫn đạo đức.
Hành trình cùng Khâu Xứ Cơ và trở thành chưởng giáo
Năm 1220, Khâu Xứ Cơ được Thành Cát Tư Hãn mời đến Samarkand để thảo luận các vấn đề tôn giáo và đạo đức, và Doãn Chí Bình là người đã đồng hành cùng sư phụ trong chuyến đi quan trọng này. Sự kiện này góp phần tăng cường uy tín và ảnh hưởng của Toàn Chân Giáo đối với triều đình Mông Cổ.
Sau khi Khâu Xứ Cơ mất năm 1227, ông đã truyền lại chức vị chưởng giáo Toàn Chân giáo cho Doãn Chí Bình. Với cương vị này, Doãn Chí Bình trở thành chưởng giáo thứ sáu, lãnh đạo và phát triển giáo phái theo hướng nhân từ và quảng bá các giá trị của đạo giáo. Dưới sự dẫn dắt của ông, Toàn Chân giáo ngày càng lớn mạnh và có tầm ảnh hưởng sâu rộng trong xã hội.
Sau khi qua đời, Doãn Chí Bình được triều đình nhà Nguyên ban tặng nhiều danh hiệu cao quý. Vào năm 1261, Nguyên Thế Tổ phong cho ông danh hiệu “Thanh Hoà Diệu Đạo Quảng Hoá Chân Nhân” (清和妙道广化真人), nhằm vinh danh những đóng góp của ông trong việc truyền bá Đạo giáo và tư tưởng từ bi.
Đến năm 1310, Nguyên Vũ Tông phong thêm danh hiệu “Thanh Hoà Diệu Đạo Quảng Hoá Sùng Giáo Đại Chân Quân” (清和妙道广化崇教大真君), thể hiện sự kính trọng dành cho cuộc đời và sự nghiệp cống hiến của ông cho Toàn Chân giáo.
Hình tượng Doãn Chí Bình trong tiểu thuyết của Kim Dung
Doãn Chí Bình được biết đến rộng rãi hơn nhờ vào các tác phẩm của Kim Dung, bao gồm Xạ điêu anh hùng truyện, Thần điêu hiệp lữ, và một số tiểu thuyết khác. Trong Xạ điêu anh hùng truyện, ông được miêu tả là đệ tử của Khâu Xứ Cơ, người đến Mông Cổ nhắc nhở Quách Tĩnh về cuộc cá cược tỉ võ với Dương Khang.
Tuy nhiên, hình tượng Doãn Chí Bình trong Thần điêu hiệp lữ gây tranh cãi nhiều nhất. Trong tiểu thuyết, ông được miêu tả là một người chân chất, tin người, nhưng lại vướng vào mối tình không nên có với Tiểu Long Nữ, thậm chí phạm sai lầm lớn khi cưỡng bức cô. Doãn Chí Bình trong tiểu thuyết Kim Dung được khắc hoạ như một con người phức tạp với những khiếm khuyết lớn lao về đạo đức. Sai lầm này trở thành điểm nhấn đen tối trong cuộc đời ông, dẫn đến việc ông tự vẫn dưới kiếm của Tiểu Long Nữ vì quá hối hận.
Hình tượng Doãn Chí Bình trong Thần điêu hiệp lữ đã tạo ra làn sóng phản đối mạnh mẽ từ các đạo sĩ và các tín đồ Toàn Chân Giáo. Năm 2003, trong một buổi đàm đạo học thuật ở núi Hoa Sơn, Kim Dung bị các đạo sĩ Hiệp hội Đạo giáo tỉnh Thiểm Tây chỉ trích gay gắt, cho rằng tác phẩm của ông làm sai lệch hình ảnh lịch sử và xúc phạm đến danh dự Toàn Chân giáo. Thậm chí, nhà văn Kim Dung bị chặn đường trong sự kiện.
Trước phản ứng mạnh mẽ này, năm 2004, Kim Dung đã quyết định chỉnh sửa cuốn tiểu thuyết Thần điêu hiệp lữ, thay đổi cách miêu tả về Toàn Chân giáo theo hướng tích cực và xóa bỏ hình ảnh tiêu cực về Doãn Chí Bình. Tên của nhân vật cũng được thay đổi thành Chân Chí Bình để tránh nhầm lẫn với nhân vật lịch sử.
Di sản
Doãn Chí Bình là một trong những nhân vật đạo giáo nổi bật trong thời kỳ của mình, không chỉ vì cương vị chưởng giáo mà còn vì lòng nhân ái, sự cống hiến hết mình cho sự phát triển của Toàn Chân Giáo. Dù hình ảnh ông trong tiểu thuyết Kim Dung đã gây tranh cãi, cuộc đời và sự nghiệp của ông vẫn luôn là nguồn cảm hứng cho những người tu đạo và tiếp tục được ghi nhận trong lịch sử Đạo giáo Trung Hoa.
