Nguyễn Cảnh Hoan là ai? Thân thế, sự nghiệp và hậu duệ

Nguyễn Cảnh Hoan (1521-1576), còn được gọi là Nguyễn Cảnh Mô, Trịnh Mô hoặc Nguyễn Hoan, là một danh tướng nổi tiếng thời Lê Trung Hưng trong lịch sử Việt Nam. Ông được phong tước Tấn Quận công, giữ chức Binh bộ Thượng thư, hàm Thái phó, và sau này được tấn phong Quốc công. Cuộc đời và sự nghiệp của ông gắn liền với công cuộc phò Lê diệt Mạc, góp phần quan trọng vào việc khôi phục nhà Lê.

Thân thế Nguyễn Cảnh Hoan và gia tộc Nguyễn Cảnh

Nguyễn Cảnh Hoan sinh năm 1521, xuất thân từ dòng họ Nguyễn Cảnh, một dòng họ danh giá có nguồn gốc từ phường Thiên Lý, huyện Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. Cuối đời nhà Hồ, do loạn lạc, tổ tiên ông di cư vào làng Ngọc Sơn, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An. Họ Nguyễn Cảnh còn được biết đến với tên gọi khác là họ Nguyễn Cảnh Thiên Lý.

Ông là hậu duệ đời thứ 6 của các anh hùng thời Hậu Trần như Nguyễn Cảnh Chân và Nguyễn Cảnh Dị. Cha ông là Phúc Khánh Quận công Nguyễn Cảnh Huy, một nhân vật có tiếng trong vùng. Mẹ ông là người họ Thái, quê ở xã Hòa Sơn, huyện Đô Lương, Nghệ An.

Sự nghiệp chính trị và quân sự

Phù Lê diệt Mạc

Năm 1527, Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê, lập ra nhà Mạc. Nguyễn Kim, một cựu thần nhà Lê, không chịu khuất phục, đã chạy lên Sầm Châu chiêu mộ hào kiệt và đưa Lê Duy Ninh lên ngôi, tức Lê Trang Tông (1533-1548), mở đầu thời kỳ Lê Trung Hưng. Nguyễn Cảnh Hoan và cha là Nguyễn Cảnh Huy đã tham gia phong trào này, lập đồn trại, chiêu mộ quân sĩ, và tiêu diệt các thế lực phản loạn.

Năm 1536, cha con ông đến Sầm Châu theo phò Lê Trang Tông. Nguyễn Cảnh Huy được phong làm Bình Dương Hầu, còn Nguyễn Cảnh Hoan được phong tước Dương Đường Hầu. Sau khi Nguyễn Kim qua đời năm 1545, Trịnh Kiểm lên nắm quyền, và Nguyễn Cảnh Hoan trở thành một trong những tướng lĩnh quan trọng dưới quyền Trịnh Kiểm.

Chiến công phòng thủ Hoan Ái

Nguyễn Cảnh Hoan đã lập nhiều chiến công trong các trận đánh chống quân Mạc. Năm 1547, ông đánh bại đại tướng nhà Mạc là Nguyễn Kính tại Lôi Dương, Thanh Hóa, và được phong làm Đề đốc Tấn Quận công. Năm 1553, ông được phong làm Thái Bảo do những đóng góp to lớn trong việc chống lại nhà Mạc.

Năm 1570, sau khi Trịnh Kiểm qua đời, các con ông là Trịnh Cối và Trịnh Tùng tranh quyền. Nguyễn Cảnh Hoan ủng hộ Trịnh Tùng và tiếp tục tham gia các chiến dịch chống lại nhà Mạc. Ông đã cùng các tướng khác như Phan Công Tích và Lại Thế Khanh lập nhiều chiến công, đẩy lùi quân Mạc khỏi vùng Thanh – Nghệ.

Bị nội phản và qua đời

Năm 1576, Nguyễn Cảnh Hoan bị thuộc tướng Lâm Quận công phản bội, dẫn đến việc ông bị quân Mạc bắt giữ. Dù nhà Mạc cố gắng dụ dỗ, ông kiên quyết không đầu hàng. Cuối cùng, ông bị giết tại Thăng Long vào tháng 9 năm 1576.

Hậu duệ và di sản

Nguyễn Cảnh Hoan có 20 người con, trong đó có 10 con trai và 8 con gái, cùng 2 con trai nuôi. Con cháu ông tiếp tục sự nghiệp trung hưng nhà Lê, nhiều người làm tướng và được phong tước quận công, hầu. Dòng họ Nguyễn Cảnh trở thành một trong những gia tộc danh giá nhất thời Lê Trung Hưng.

Đền thờ Nguyễn Cảnh Hoan được xây dựng tại nhiều nơi, trong đó đền thờ chính ở xã Tràng Sơn, huyện Đô Lương, Nghệ An, được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa quốc gia năm 1991. Lễ hội tưởng niệm ông được tổ chức định kỳ, thu hút đông đảo người dân tham gia.

Đây là một di tích lịch sử quan trọng của dòng họ Nguyễn Cảnh, được xây dựng từ đầu thế kỷ XVII nhằm tôn vinh Đức Thánh Thái phó Nguyễn Cảnh Hoan cùng các danh tướng của dòng họ.

Một trong những nét độc đáo của di tích này là Lễ hội Thập niên sự lệ, còn được gọi là Lễ hội chay, được tổ chức định kỳ 10 năm một lần. Đây là nghi lễ quan trọng nhằm tri ân công lao của các danh tướng dòng họ Nguyễn Cảnh, thu hút đông đảo con cháu dòng họ cùng du khách thập phương đến tham dự. Lễ hội đã được duy trì liên tục qua hàng trăm năm, góp phần gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống.

Năm 2024, lễ hội này đã công bố được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, khẳng định giá trị lịch sử, văn hóa và tâm linh đặc biệt của đền Nguyễn Cảnh Hoan. Đây không chỉ là niềm tự hào của dòng họ Nguyễn Cảnh mà còn là một dấu ấn quan trọng trong kho tàng di sản văn hóa của dân tộc Việt Nam.

Kết luận

Nguyễn Cảnh Hoan là một trong những danh tướng tiêu biểu của thời Lê Trung Hưng, có công lớn trong việc phò Lê diệt Mạc. Cuộc đời ông là tấm gương sáng về lòng trung thành, tài năng quân sự và khí phách anh hùng. Di sản của ông không chỉ là những chiến công lẫy lừng mà còn là một dòng họ danh giá, tiếp tục đóng góp cho đất nước qua nhiều thế hệ.