Tôn Dật Tiên (hay Tôn Trung Sơn, sinh năm 1866 – mất năm 1925) là một trong những nhân vật quan trọng nhất trong lịch sử hiện đại của Trung Quốc và được coi là “Cha đẻ của Trung Hoa Dân Quốc”. Ông là người đóng vai trò tiên phong trong cuộc cách mạng lật đổ triều đại nhà Thanh và thành lập một nhà nước cộng hòa. Dưới đây là tóm tắt chi tiết về cuộc đời và các mốc thời gian quan trọng của ông:
Thời niên thiếu và giáo dục (1866–1892)
– Ngày 12/11/1866: Tôn Dật Tiên sinh ra ở làng Thúy Hanh, huyện Hương Sơn, tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc trong một gia đình nông dân nghèo.
– Năm 1879: Ở tuổi 13, ông đến Hawaii để sống với người anh trai và học tập tại Trường Nữ sinh ‘Iolani và sau đó là Trường Cao đẳng Oahu. Tại đây, ông tiếp xúc với nền giáo dục phương Tây.
– Năm 1883: Trở về Trung Quốc, ông theo học y khoa tại Hồng Kông và sau đó trở thành bác sĩ y khoa.
Khởi đầu con đường cách mạng (1894–1905)
– Năm 1894: Tôn Dật Tiên thành lập Hội Phục Hưng Trung Hoa tại Hawaii nhằm mục đích lật đổ triều đại nhà Thanh và thiết lập một nhà nước cộng hòa.
– Năm 1895: Ông lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Quảng Châu đầu tiên, nhưng cuộc khởi nghĩa này thất bại. Ông buộc phải chạy trốn ra nước ngoài.
– Năm 1905: Ông thành lập Đồng Minh Hội tại Nhật Bản, tiền thân của Quốc dân Đảng, với mục tiêu “đánh đổ Mãn Thanh, phục hưng Trung Hoa, thiết lập dân quốc, bình quân địa quyền.” Đây là nền tảng cho phong trào cách mạng của ông.
Cách mạng Tân Hợi và sự ra đời của Trung Hoa Dân Quốc (1911–1912)
– Ngày 10/10/1911: Cuộc Cách mạng Tân Hợi bùng nổ tại Vũ Xương, do Tôn Dật Tiên lãnh đạo từ xa, dẫn đến sự sụp đổ của triều đại nhà Thanh.
– Ngày 1/1/1912: Tôn Dật Tiên được bầu làm Tổng thống lâm thời đầu tiên của Trung Hoa Dân Quốc tại Nam Kinh.
– Tháng 2/1912: Ông từ chức để nhường chức Tổng thống cho Viên Thế Khải nhằm đảm bảo sự chuyển giao quyền lực hòa bình từ nhà Thanh sang chính quyền cộng hòa.
Chính trị và đấu tranh cho dân chủ (1913–1924)
– Năm 1913: Tôn Dật Tiên khởi xướng cuộc Cách mạng lần thứ hai nhằm lật đổ Viên Thế Khải, nhưng thất bại. Ông buộc phải chạy sang Nhật Bản.
– Năm 1917: Tôn Trung Sơn thành lập Chính phủ Quân sự ở Quảng Châu và tái lập Quốc dân Đảng, tiếp tục đấu tranh cho dân chủ và thống nhất đất nước.
– Năm 1923: Ông liên minh với Đảng Cộng sản Trung Quốc và nhận sự hỗ trợ từ Liên Xô trong việc xây dựng quân đội và tiến hành cách mạng quốc gia.
Những năm cuối đời và di sản (1924–1925)
– Năm 1924: Tôn Trung Sơn tổ chức Đại hội Quốc dân Đảng lần đầu tiên tại Quảng Châu, thông qua chính sách liên minh với Liên Xô và Đảng Cộng sản để tiến hành cuộc đấu tranh thống nhất Trung Quốc.
– Năm 1925: Tôn Dật Tiên qua đời vào ngày 12/3 tại Bắc Kinh do bệnh ung thư gan. Trước khi qua đời, ông đã viết Di chúc với mong muốn Trung Quốc được thống nhất và dân chủ hóa.
Di sản để lại
Tôn Dật Tiên được tôn kính ở cả Trung Hoa Dân Quốc (Đài Loan) và Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa như một nhà cách mạng vĩ đại. Những tư tưởng của ông về “Tam Dân Chủ Nghĩa” (Dân tộc, Dân quyền, Dân sinh) đã ảnh hưởng sâu rộng đến tiến trình phát triển chính trị của Trung Quốc. Ông được coi là một biểu tượng của sự đấu tranh cho tự do, dân chủ và quốc gia độc lập.
