Người vay tiền qua đời có được xóa nợ không?

Khi một người gửi tiền tại ngân hàng hoặc vay tiền không may qua đời, vấn đề thừa kế tài sản và nghĩa vụ trả nợ của người thừa kế được quy định rõ ràng trong pháp luật Việt Nam, cụ thể là Bộ luật Dân sự 2015. Dưới đây là phân tích chi tiết về quyền lợi và trách nhiệm của người thừa kế trong các tình huống này.

Quyền thừa kế tài sản từ người gửi tiền qua đời

Khi người gửi tiền tại ngân hàng qua đời, số tiền trong tài khoản ngân hàng của họ sẽ được chuyển giao cho người thừa kế hợp pháp theo quy định của pháp luật hoặc di chúc (nếu có).

Điều này đảm bảo rằng tài sản mà người gửi tiền để lại sẽ được phân phối đúng theo ý nguyện hoặc quy định pháp luật, mang lại sự công bằng cho những người thừa kế.

Nghĩa vụ trả nợ của người thừa kế khi người vay qua đời

Tương tự như quyền thừa kế tài sản, người thừa kế cũng phải chịu trách nhiệm đối với các khoản nợ mà người đã qua đời để lại. Theo Điều 615 Bộ luật Dân sự 2015, nghĩa vụ tài sản của người chết sẽ được thực hiện bởi người thừa kế trong phạm vi di sản nhận được. Cụ thể, quy định này được triển khai như sau:

• Trách nhiệm chung của người thừa kế: Những người thừa kế phải thực hiện nghĩa vụ trả nợ trong phạm vi di sản mà người chết để lại, trừ khi có thỏa thuận khác với bên cho vay.
• Di sản chưa được chia: Nếu di sản chưa được phân chia, người quản lý di sản sẽ thay mặt những người thừa kế thực hiện nghĩa vụ trả nợ theo thỏa thuận giữa họ, nhưng không vượt quá giá trị di sản.
• Di sản đã được chia: Khi di sản đã được phân chia, mỗi người thừa kế chịu trách nhiệm trả nợ tương ứng với phần tài sản mình nhận được, nhưng không vượt quá giá trị phần tài sản đó, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.

Quyền từ chối nhận di sản và hậu quả pháp lý

Theo Điều 620 Bộ luật Dân sự 2015, người thừa kế không được phép từ chối nhận di sản nếu mục đích từ chối nhằm trốn tránh nghĩa vụ tài sản đối với người khác. Điều này nhằm ngăn chặn việc lạm dụng quyền từ chối thừa kế để tránh trách nhiệm trả nợ.

Vì vậy, trong trường hợp người vay tiền qua đời, người thừa kế phải thực hiện nghĩa vụ trả nợ trong phạm vi di sản nhận được, trừ khi có thỏa thuận khác với bên cho vay.

Trường hợp đặc biệt trong hợp đồng vay tiền

Tuy nhiên, nếu trong hợp đồng vay tiền có điều khoản quy định rõ rằng chỉ người vay mới có nghĩa vụ trả nợ, thì khi người vay qua đời, hợp đồng vay tiền sẽ chấm dứt theo khoản 3 Điều 422 Bộ luật Dân sự 2015.

Trong trường hợp này, người thừa kế sẽ không phải chịu trách nhiệm trả nợ, miễn là điều khoản trong hợp đồng được xác lập hợp pháp.

Quyền yêu cầu và khởi kiện của bên cho vay

Bên cho vay có quyền yêu cầu người thừa kế của người vay trả nợ trong phạm vi di sản. Nếu người thừa kế cố tình không thực hiện nghĩa vụ, bên cho vay có thể khởi kiện tại Tòa án nhân dân cấp huyện nơi người thừa kế cư trú.

Để đảm bảo quyền lợi, bên cho vay cần cung cấp đầy đủ giấy tờ chứng minh quan hệ vay nợ, bao gồm hợp đồng vay tiền, giấy biên nhận, hoặc các tài liệu liên quan khác.

Nghĩa vụ trả nợ theo quy định tại điều 466 bộ luật dân sự 2015

Theo Điều 466 Bộ luật Dân sự 2015, nghĩa vụ trả nợ của bên vay được quy định như sau:

• Nếu vay tiền, bên vay phải trả đủ tiền khi đến hạn.
• Nếu vay tài sản là vật, bên vay phải trả vật cùng loại, đúng số lượng và chất lượng, trừ khi có thỏa thuận khác.
• Trường hợp không thể trả vật, bên vay có thể trả bằng tiền theo giá trị của vật tại thời điểm và địa điểm trả nợ, nếu được bên cho vay đồng ý. Ví dụ, nếu trước đây vay vàng, nay có thể trả bằng tiền theo giá vàng tại thời điểm trả nợ (với sự đồng ý của bên cho vay).

Lãi suất khi không trả nợ đúng hạn

Vay không lãi: Nếu đến hạn mà bên vay không trả hoặc trả không đầy đủ, bên cho vay có quyền yêu cầu trả lãi trên số tiền chậm trả theo mức lãi suất quy định tại khoản 2 Điều 468 Bộ luật Dân sự 2015, tương ứng với thời gian chậm trả, trừ khi có thỏa thuận khác.

Vay có lãi: Nếu đến hạn không trả hoặc trả không đầy đủ, bên vay phải chịu:

• Lãi trên nợ gốc theo lãi suất thỏa thuận trong hợp đồng cho thời gian vay chưa trả.
• Lãi trên nợ gốc quá hạn bằng 150% lãi suất vay theo hợp đồng, tương ứng với thời gian chậm trả, trừ khi có thỏa thuận khác.

Trách nhiệm hình sự khi không trả nợ

Việc không trả nợ có thể dẫn đến trách nhiệm hình sự nếu hành vi của người vay cấu thành tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, được quy định tại Điều 175 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi bởi khoản 35 Điều 1 Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự 2017). Các hành vi cụ thể bao gồm:

• Vay, mượn, thuê tài sản hoặc nhận tài sản bằng hợp đồng, sau đó dùng thủ đoạn gian dối hoặc bỏ trốn để chiếm đoạt tài sản, hoặc cố tình không trả dù có khả năng.
• Sử dụng tài sản vay vào mục đích bất hợp pháp, dẫn đến không có khả năng trả lại.

Mức phạt:

• Chiếm đoạt tài sản từ 4 triệu đồng đến dưới 50 triệu đồng: Phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm.
• Chiếm đoạt tài sản từ 200 triệu đồng đến dưới 500 triệu đồng: Phạt tù từ 5 năm đến 12 năm.
• Chiếm đoạt tài sản từ 500 triệu đồng trở lên: Phạt tù từ 12 năm đến 20 năm.
• Hình phạt bổ sung: Phạt tiền từ 10 triệu đến 100 triệu đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, hành nghề, hoặc tịch thu tài sản.

Kết luận

Khi người gửi tiền hoặc người vay qua đời, người thừa kế có quyền nhận di sản nhưng đồng thời phải thực hiện nghĩa vụ trả nợ trong phạm vi di sản được hưởng, trừ khi có thỏa thuận khác hoặc hợp đồng vay quy định chỉ người vay chịu trách nhiệm. Bên cho vay có quyền yêu cầu và khởi kiện nếu người thừa kế không thực hiện nghĩa vụ. Trong trường hợp không trả nợ có dấu hiệu chiếm đoạt, người vay (hoặc người thừa kế liên quan) có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.